Halit Ziya Uşaklıgil, Osmanlı aydınlarının birçoğu gibi
iyi eğitim alması ve yabancı dil bilmesi nedeniyle, sadece edebi eserler yazmakla
yetinmemiş, aynı zamanda diplomat ve Osmanlı bürokratı olarak da görev
yapmıştı.
Halit Ziya, 33 yıllık saltanatından 31 Mart 1908 olayları
üzerine tahttan indirilen Sultan II. Abdülhamit’ten sonra padişah olan Sultan
Reşat döneminde, bugünün Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği makamına denk kabul
edilebilecek olan sarayda dört yıl Mabeyn Başkatipliği yapar. 1908’de meşrutiyetin
ilanıyla birlikte, sarayın yetkilerini Meclis ile paylaştığı bu dönemde başlayan Halit
Ziya’nin görevi 1912 yılına kadar sürer.
Halit Ziya'nın, “Saray ve Ötesi” adlı anı kitabında anlattıkları, hem saray yaşantısının bilinmeyen yanlarına,
hem de devrik padişah II. Abdülhamit, Sultan Reşat, veliaht Vahdettin, İttihat ve Terakki'nin liderlerinden Enver Paşa başta olmak üzere birçok
tarihi isme ışık tutmaktadır.
ABDÜLMECİD'İN DÖRT PADİŞAH OĞLU
Abdülhamit’in Yıldız'dan koca imparatorluğu yönetmesine
karşılık, babası gibi Dolmabahçe’yi tercih eden Sultan Reşat tahta çıktıktan sonra hanedan
üyeleri, bağlılıklarını bildirmek üzere ziyaretine gelirler ancak devrik
padişah Abdülhamit’in iki oğlu
dışındaki oğulları ve sultan kızları hariç.
Halit Ziya, Sultan Abdülmecid’in, anneleri ayrı olan
dört oğlundan (V.Murat, II.Abdülhamit, Reşat, Vahdettin) biri olan Reşat’ın, kendisini 33 sene bir tür
hapis hayatına mahkum eden Abdülhamit’e yaklaşımını şu sözlerle dile getirir.
“Abdülhamit’ten bahsederken ya birader der
yahut o gün eğer uykusundan vaktiyle kendisine çektirdiği ezaların intikamını
almak isteyen bir ruhi halet içinde uyanmışsa, bir küçük kahkaha arasında
hakan-ı mahlu (devrik hakan) derdi."
SULTAN REŞAT'TAN HALİT ZİYA'YA GÖREV..
Sultan Reşat, birgün başkatip Halit Ziya’ya Abdülhamit’in
çocuklarını kendisi adına ziyaret edip, bir ihtiyaçları olup olmadığını
sormasını ister:
“…Biraderin çocukları bizi görmek
istemediler; fakat bize onları aramak yakışır. Ne kadar olsa mahzundurlar
(üzüntülüdürler) ve bizden hal ve hatır sorulmasını beklerler. Belki de bir
talepleri, bir ihtiyaçları vardır. Bugünden başlasanız… Her gün kullandığınız
arabadan daha mükellef (gösterişli) bir araba hazırlatır ve yanınıza sultanlar
için haremağası, mesela musahiplerden (padişahın özel maiyeti) ya Enver Ağa’yı
ve Hıfzı Ağa’yı, efendiler için de münasip göreceğiniz bir zatı yahut sadece
bir odacıyı alırsınız. Bunları semt itibariyle değil, yaş sırası ile görmek ve
tarafımızdan selam götürerek bir arzuları olup olmadığını sormak pek uygun olur
diye düşündüm.”
ABDÜLHAMİT'İN OĞULLARI
Halit Ziya, Selim Efendi’den başlar; konağının üst
katında ayakta kabul edilir, ziyaretin nedenini söyler ve sadece teşekkür edildiği karşılığını alır. Abdülkadir ve Ahmet Efendilere ziyaret de aynı şekilde gerçekleşir.
Halit Ziya, Abdülhamit’in erkek evlatlarına yaptığı
ziyaretle ilgili şu yorumu yapar:
“Belliydi ki hiçbir şeye muhtaç değillerdi, bunların hep
konakları, arabaları, maiyetleri ve elbette babaları tarafından temin edilmiş
geniş ölçüde gelirleri vardı. Zaten Yıldız’daki hususi dairelerinden çıkıp da
ayrı ayrı konaklara yerleştikten sonra bağımsız ve rahat bir hayat kurmuş olan
bu Abdülhamit evladı saltanat değişikliğinden maddi ve manevi ziyana uğramış
görünmüyorlardı.”
Halit Ziya’nın, Abdülhamit’in bir başka oğlu Burhanettin
Efendi ile görüşmesi diğerlerinden farklı geçer. Halit Ziya, bu ziyaret için, “…Nişantaşı’ndaki
konağının salonunda karşı karşıya, iki ahbap teklifsizliğiyle otururken bir
sıkıntı duymadım…” ifadesini kullanır.
ABDÜLHAMİT'İN KIZLARI
Halit Ziya, padişahın kendisine verdiği görevin zor
kısmının sultanları ziyaret olduğunu dile getirir.
“Sultanların kocalarına karşı bile ne derecede tekebbür
(kibirlenme) ve taazzumla (büyüklenmeyle) davrandıkları hakkında öteden beri
işitilmiş hikayelerin tesiri altında idim. Bunlarla velev ayakta, velev beş
dakika karşı karşıya bir mülakat mümkün olmayacağını tahmin ediyordum. (…)
“Abdülhamit’in naz içinde büyütülmüş sultanları, adeta
türedi bir hünkar mesabesinde (değerinde) gördükleri amcaları tarafından gelen
bir memuru kim bilir ne mesabesinde algılamış olacaklardı ki kimi
hasta olduğundan, kimi çıkacak halde bulunmadığından, bir harem ağası vasıtası
ile, bahsederek özür dilediler. Gösterdikleri itizar sebepleri muhtelif olmakla
beraber bir noktada ittifak ediyorlar ve teşekkürle beraber hiçbir şeye ihtiyaç
olmadığını söylüyorlardı. Hakikaten, hiçbir şeye ihtiyaçları olamazdı, babaları
erkek evladını düşündüğü kadar, belki daha büyük bir ölçüde kız evladını
düşünmüştü.”
DEVRİK PADİŞAH ABDÜLHAMİT'İ ZİYARET
İttihat ve Terakki tarafından tahttan indirilen II.
Abdülhamit, Selanik’te ikamete zorunlu tutulmuştur. Sultan Reşat, Selanik’e
ziyareti sırasında gemiden inmeden önce saray başkatibi Halit Ziya’yı
Abdülhamit’e göndererek nezaketen iznini almak ister ve Halit Ziya, kendisine sıkıntı veren bu ziyaret için yola çıkar; çünkü Halit Ziya da, Abdülhamit’in saltanatı
dönemindeki ihbar örgütünden zarar görmüş aydınlardan biridir.
Halit Ziya, “Sanskrit
Edebiyatı Tarihi” isimli çalışması nedeniyle Abdülhamit döneminde sorguya
çekilmiştir.
HALİT ZİYA'NIN HEYACANI..
Halit Ziya, Sultan Reşat’ın temsilcisi olarak Selanik’te
Abdülhamit’i ziyarete giderken oldukça heyecanlı olduğunu anlatır:
“İtiraf ederim ki kendimi heyecandan alıkoyamadım. Bütün
çocukluğum, gençliğim onun korkusu ile, onun hayali etrafında uçan tehlikeler,
muhataralar (korkular) gölgeleriyle geçmiş, bu adamın ismini öyle korkunç
rivayetler kuşatmış idi ki onun ne zaman namı anılsa herkes gibi benim de vücudumda
bir ürperme hasıl olurdu.(…)
“O zaman geçmişti, şimdi onun makamında yumuşak huylu,
daima iyilik düşünen, daima etrafını kendisinden memnun etmek isteyen bir
padişah (Reşat) vardı; ben de senelerden beri onun en yakınında bulunuyordum,
her gün sabahtan akşama kadar onu on kere, belki daha ziyade görüyordum. (…)
"Bir
devrik padişahı görmek beni hiç heyecana düşürmemeliydi; fakat işte asıl bunun
için, sade onun isminden kalan hatıralar için değil, bütün memleketi otuz üç
sene heybetinden titretmiş iken bugün Selanik’in şu küçük köşkünde mahbus
hayatı yaşayan, şehriyar-ı alitebar (asil soylu sultan), padişah-ı alempenah
(alemin koruyucusu padişah) diye anılırken şimdi kendisine hitap edilecek nazik
bir unvan bulmakta zorluk çekilen bir adam olduğu içindir ki bu heyecanı
duyuyordum.”
ABDÜLHAMİT ŞAŞIRTIR…
Halit Ziya, köşke gelince şaşırtıcı bir durumla karşılaşır;
Abdülhamit’in kendisini, kabul odasında karşılayacağını umarken, Abdülhamit,
köşkün merdivenlerinde, ayakta, Halit Ziya’yı
beklemektedir.
“Bundan ne kendime ne yanımdakilere bir hisse
çıkarılamazdı, elbette… Hanedanın daima son derece dikkatle tatbik ettikleri
hürmet kaidesi gereğine uyarak dün tahttan inen padişah bugün tahtı işgal eden
padişaha, onun namına gelen zata karşı fakat manası tamamıyla gelene değil,
gönderene ait nazikane karşılama yapmaya lüzum görmüştü.”
ABDÜLHAMİT'İN GÖZLERİ
Halit Ziya, eğilerek saygıyla selamlar Abdülhamit’i ve önde
Abdülhamit arkada Halit Ziya köşke girerler. Abdülhamit, sade döşenmiş sofada,
eliyle işaret ederek sağ yanı başında bir koltuğa Halit Ziya’yı oturtur ve görüşmeleri burada gerçekleşir.
Halit Ziya, ilk defa karşı karşıya geldiği Abdülhamit ile
ilgili izlenimlerini şu sözlerle aktarır:
“O hiç zannettiğim şekilde değildi. Ben kendisini
çirkince, esmerce, gayet çukur siyah gözlü farz ederdim, hiç öyle değildi. Çirkin
olmaktan ziyade güzelliğe yakın bir çehresi ve beyaz, belki de pembe bir teni
vardı. (…) Saçını sakalını boyamak adetinden burada da vazgeçmemiş olan
Abdülhamit o kadar beceriksizlikle boyanmış idi ki sakalından ceketinin
yakalarına boya lekeleri yayılmıştı. Elbisesi de hazırcılardan alınmış, adi,
açıkça renkte bir kumaştandı. Onun Yıldız’da büyükçe bir esvap odası vardı ki
tavandan döşemesine kadar tıklım tıkız giysi ile dolu idi. Yıldız Sarayı
Hazine-i Hassa’ya geçtikten sonra Hünkar’ın (Reşat) emriyle bu nefis
elbiselerden, çamaşırlardan sandıklar dolusu Harbiye Nezareti’ne gönderilmişti.
Oradan Selanik’e gönderilecekti. Gönderilmedi mi, yoksa kendisi bu eski
hatıraları taşımaktan ise böyle adi giyinmeye üstün mü baktı; bilmiyorum.”
(Saray ve Ötesi, Halit Ziya Uşaklıgil, Özgür Yayınları)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder