Sokrates Marksist olsaydı ya da Platon yerine bir Marksist Sokrates’in savunmasını yazsaydı ne olurdu? Bu uç soruya Yunanlı Marksist Kostas Varnalis, Platon’un Sokrates’in Savunması’na nazire olarak Sokrates’in Gerçek Savunması kitabıyla karşılık veriyor. Burada muzip, hafiften Marksizme meyletmiş, tabii ki yine iktidarla/düzenle başı dertte bir Sokrates karşımıza çıkar.
SOKRATES'İN ÖLÜMÜNE KARAR VERENLER
Varnalis, bu kitapla, Platon aracılığıyla günümüze ulaşan Sokrates’le ilgili kuşku duymamızı teşvik ettiği gibi, aradan asırlar geçse de aydın-iktidar kan uyuşmazlığının değişmediğini gösterir. Sokrates gibi hiçbir baskı altında düşüncelerinden vazgeçmeyenler, Otuzlar tiranlığı sırasında da demokraside de iktidarın hedefinde olur. Ama ironik bir şekilde Sokrates’in ölümüne karar verenler Otuzlar değil, demokrasidir.
PLATON YAZMASAYDI
MÖ 470-399 tarihleri arasında yaşamış Sokrates’i eğer Platon yazmasaydı ne olurdu sorusuna ise felsefe profesörü Ahmet Cevizci (Sokrates) şu karşılığı verir: “Platon olmasaydı eğer, Sokrates’in kendisi muhtemelen Yunan düşünce tarihinde çok önemsiz bir dipnot olurdu. Çünkü üstat, yazının insan zihnini tembelleştirdiğine inandığı için yazılı hiçbir şey bırakmamıştı. Fakat çok daha önemlisi Sokrates olmasaydı, Sokrates’ten önceki filozoflarla ilgili bütün bilgileri kendisinden aldığımız Aristoteles de olmayacaktı. Demek ki, Sokrates yaşamasaydı eğer, bizim bildiğimiz şekliyle Yunan felsefesi diye birşey hiç olmayacaktı.”
Platon olmasaydı, Hint, Mısır, Çin ve Mezopotamya uygarlıklarının düşünürlerinin yazıya geçirilmemiş tüm birikimleri gibi Sokrates’in felsefesi de bugün bilinmeyecekti.
YARGIÇLAR UYUKLARKEN
Varnalis’in Sokrates’i tarihi gerçeklere uygun şekilde, “kentin tanrılarını tanımamak, yeni tanrılar icat etmek ve gençlerin ahlakını bozmakla” suçlanır. Sokrates, kendisini yargılayan beş yüz Atinalı karşısında savunmasını yapar. Platon, Sokrates’i yargılayan bu ‘yargıçlarla’ ilgili fazla bilgi vermezken, Varnalis, Atina güneşi altında perişan bu ‘yargıçlar’dan bazılarının uyukladığını, mahkemenin biran önce bitmesi için can attıklarını anlatır.
Platon’un Sokrates’i,“Bildiğim bir şey varsa o da hiçbir şey bilmediğimdir” sözüyle simgelenen felsefi görüşlerini anlatır. Varnalis’in Sokrates’i ise, daha siyasi bir kişiliktir ve “Dünyanın bütün işçileri birleşin” diyen Marx’tan esinlenerek ölüme gitmeden önce, “Gücünüzün farkına varın ve hakkı yenmiş özgürlerle birleşin. Çekiç, kazma, kürek, orak ve baltalarınızı şöyle bir kaldırsanız bile ‘seçkinlerin’ demokrasisi toz duman olur!” der.
TEHLİKELİ KİMDİR?
Kendi hayatı boyunca rejime muhalif biri olarak hep sıkıntı çeken Varnalis Sokrates’e, “Tehlikeli olsaydım, bir keşin eline beş on kuruş verip beni bıçaklatır, aşçımı satın alıp yemeğime, içkime, kahveme zehir attırırdınız. Bir ‘tehlikeli’ ne yargılanır ne de ondan kendini savunması istenir. Tehlikeli başkalarını yargılar ve onları idama mahkum eder. İktidar ellerindedir çünkü. Onları ancak iktidarı yitirdiklerinde yargılayabilirsiniz, maçanız yerse ve yakalamayı başarabilirseniz tabi” dedirtir.
RİYAKARLIK
Varnalis’in Sokrates’i, İsa Peygamber henüz doğmadan Hıristiyanlık ile görüşlerini açıklayarak, “Evime uğrarsanız duvarlarda asılı ikonalar görürsünüz. Kandilim hep yanar ve düğün çelengimiz gümüş kılıfında durur. Kiliseye gelirseniz papazın elini öptüğümü de görürsünüz. Bunlar yetmez mi? İnanıp inanmadığımdan size ne? Dindar görünmem yeter de artar bile. Ksanthippi (karısı) ve Sokak Köpeği (halk), yani Güruh’la kapışmaktan çekindiğim için karımın duvarları ikonalarla donatmasına ses çıkarmıyorum. Milletin önünde papazın elini de onu hırsından çatlatmak için öpüyorum. İçinden kesinlikle, ‘Riyakarlıkta beni bile geçiyor pis sahtekar’ diye geçiriyor olmalı” der.
"STOACILARIN MEKANI"
Marksist Sokrates, Hıristiyanların Paskalya bayramından, Türkler Anadolu’ya henüz yoğurdu getirmeden yoğurttan sözederek, “Paskalya’da kırmızı yumurtalarla paskalya çörekleri, yılbaşında kısık ateşte kızarmış domuz yavruları, Şubat ayında sinilerle kaymaklı yoğurt” diye konuşur. Aynı Sokrates, henüz daha Hintliler sıfırı ve bugünkü rakamları bulmadan ve bunlar Araplar aracılığıyla dünyaya yayılmadan asırlar önce, “Sonra, düşüncelere dalarak duvar diplerinde başım eğik yürümeye başlar, adımlarımı sayardım. On..., dört yüz.., bin..., iki bin...” diye konuşur. Sokrates, Stoacılığın kurucusu Kıbrıslı Zenon daha doğmamış olduğu halde, “Stoacıların mekanına vardığımda...” diye anlatmaya başlar.
"ÖLÜM İKİ ŞEYDEN BİRİDİR"
Sokrates’in inanç konusuna bakışında da Varnalis, Platon’dan ayrılır. Varnalis, Sokrates’e, “Dinsiz olduğumu söylediniz! Keşke olabilseydim” dedirtmesine rağmen, “Bir Hiçlik’ten diğer Hiçlik’e doğru” yolaldığını ifade eder. Ama Platon’un Sokrates’i, ölümle ne olacağından emin değildir, iki seçeneği de yok saymaz. Sokrates, “Ölüm iki şeyden biridir: ya bir hiçlik, büsbütün şuursuzluk halidir, yahut da, herkesin dediği gibi ruhun bu dünyadan ayrılarak başka bir dünyaya geçmesidir” der.
İÇ SESİ/DEMONİON
Varnalis’in kısaca değinerek geçmesine rağmen, Platon, Sokrates’in “iç sesi/tanrısı” olan “demonion”unu uzun uzun anlatır ve bir yerde, “Bir tanrının ya da tanrısal bir ruhun bana göründüğünden, çok kere ve birçok yerde söz açtığımı işitmişsinizdir. Bir nevi ses olan bu işaret, bana çocukluğumdan gelmeye başlamıştı; bu ses beni hep göreceğim işlerden alıkor, ama yap diye hiçbir vakit emretmezdi” der. Varnalis ise, Sokrates’in “demonion”unu, Atina rejiminin içine işlemiş baskıları gibi anlatır; çünkü Sokrates, “Yolumu aydınlatan yol gösterici bir ışık değil, gözlerimi kör eden kamusal Yalan’ın koruyucu meleğiydi. Ruhumun içinde tanrıların sesine, ilahi bir buyruğa dönüşen, ‘güçlünün menfaati’ydi” der.
"BEN AT SİNEĞİYİM"
Platon’un Sokrates’i, Atinalıların kendisini ölüme göndereceklerini görerek onları bilgece uyarmaya devam eder: “Ben Tanrının, devletin başına musallat ettiği bir at sineğiyim, her gün her yerde sizi dürtüyor, kandırıyor, azarlıyorum; peşinizi bırakmıyorum. Benim gibi bir kimseyi kolay kolay bulamayacaksınız, onun için size kendinizi benden yoksundurmamanızı tavsiye ederim” der.
"YALVARMAM"
Aynı Sokrates, kendisi hakkında ölüm kararı verenlere seslenerek, “Hayır; mahkum olmama sebep olan kusur, sözlerimde değil, sizin istediğiniz gibi ağlayarak, sızlayarak, haykırarak, bence bana yakışmayan fakat başkalarından daima işitmeye alıştığınız birçok şeyi söyleyerek ve yaparak, size söylemek istediğimi, yüzsüzlüğümü, küstahlığımı göstermeyişimdir. Fakat ben, tehlikeye düştüğüm zaman, ne böyle aşağılıklara, alçaklıklara saparım, ne de kendimi böyle müdafaa etmediğime pişman olurum. Asla! Böyle birşey yapmaktansa, sizin alıştığınız gibi kendimi müdafaa etmektense, alıştığım gibi söz söyleyerek ölmeyi üstün görürüm” der.
DİNSİZ DİYE SUÇLADILAR
Platon Mektuplar’ında, Sokrates’in ölümünü anlatırken, Otuzlar’ın Sokrates’i siyasetlerine alet etmek istediklerini belirterek, “Sokrates onları dinlemedi; cinayetlerine ortak olmaktansa, bütün tehlikelere göğüs germeyi tercih etti” der. Platon, Otuzlar’ın düşmesinden sonra ise, “Fakat nasıl oldu bilmem, iktidarlı kimseler, gene o Sokrates’i, dostumuzu, hiç hak etmediği halde, iğrenç bir şekilde suçlayarak mahkemeye sürüklediler; davayı açanlar dinsiz olduğunu ileri sürdüler; onu mahkum edenler de buna inandılar” der. Sokrates, yetmiş bir yaşında baldıran zehrini içerek dünyadan ayrıldığında, arkasında birçok kafası karışık insanla birlikte iyi bir yazar ve felsefenin en önemli kurucularından biri olan öğrencisi Platon’u bırakır.
SOKRATES’İN GERÇEK SAVUNMASI
Kostas Varnalis
Çeviren: Ari Çokona
Pan Yayıncılık, 2009,
88 sayfa
Radikal Kitap
SOKRATES'İN ÖLÜMÜNE KARAR VERENLER
Varnalis, bu kitapla, Platon aracılığıyla günümüze ulaşan Sokrates’le ilgili kuşku duymamızı teşvik ettiği gibi, aradan asırlar geçse de aydın-iktidar kan uyuşmazlığının değişmediğini gösterir. Sokrates gibi hiçbir baskı altında düşüncelerinden vazgeçmeyenler, Otuzlar tiranlığı sırasında da demokraside de iktidarın hedefinde olur. Ama ironik bir şekilde Sokrates’in ölümüne karar verenler Otuzlar değil, demokrasidir.
PLATON YAZMASAYDI
MÖ 470-399 tarihleri arasında yaşamış Sokrates’i eğer Platon yazmasaydı ne olurdu sorusuna ise felsefe profesörü Ahmet Cevizci (Sokrates) şu karşılığı verir: “Platon olmasaydı eğer, Sokrates’in kendisi muhtemelen Yunan düşünce tarihinde çok önemsiz bir dipnot olurdu. Çünkü üstat, yazının insan zihnini tembelleştirdiğine inandığı için yazılı hiçbir şey bırakmamıştı. Fakat çok daha önemlisi Sokrates olmasaydı, Sokrates’ten önceki filozoflarla ilgili bütün bilgileri kendisinden aldığımız Aristoteles de olmayacaktı. Demek ki, Sokrates yaşamasaydı eğer, bizim bildiğimiz şekliyle Yunan felsefesi diye birşey hiç olmayacaktı.”
Platon olmasaydı, Hint, Mısır, Çin ve Mezopotamya uygarlıklarının düşünürlerinin yazıya geçirilmemiş tüm birikimleri gibi Sokrates’in felsefesi de bugün bilinmeyecekti.
YARGIÇLAR UYUKLARKEN
Varnalis’in Sokrates’i tarihi gerçeklere uygun şekilde, “kentin tanrılarını tanımamak, yeni tanrılar icat etmek ve gençlerin ahlakını bozmakla” suçlanır. Sokrates, kendisini yargılayan beş yüz Atinalı karşısında savunmasını yapar. Platon, Sokrates’i yargılayan bu ‘yargıçlarla’ ilgili fazla bilgi vermezken, Varnalis, Atina güneşi altında perişan bu ‘yargıçlar’dan bazılarının uyukladığını, mahkemenin biran önce bitmesi için can attıklarını anlatır.
Platon’un Sokrates’i,“Bildiğim bir şey varsa o da hiçbir şey bilmediğimdir” sözüyle simgelenen felsefi görüşlerini anlatır. Varnalis’in Sokrates’i ise, daha siyasi bir kişiliktir ve “Dünyanın bütün işçileri birleşin” diyen Marx’tan esinlenerek ölüme gitmeden önce, “Gücünüzün farkına varın ve hakkı yenmiş özgürlerle birleşin. Çekiç, kazma, kürek, orak ve baltalarınızı şöyle bir kaldırsanız bile ‘seçkinlerin’ demokrasisi toz duman olur!” der.
TEHLİKELİ KİMDİR?
Kendi hayatı boyunca rejime muhalif biri olarak hep sıkıntı çeken Varnalis Sokrates’e, “Tehlikeli olsaydım, bir keşin eline beş on kuruş verip beni bıçaklatır, aşçımı satın alıp yemeğime, içkime, kahveme zehir attırırdınız. Bir ‘tehlikeli’ ne yargılanır ne de ondan kendini savunması istenir. Tehlikeli başkalarını yargılar ve onları idama mahkum eder. İktidar ellerindedir çünkü. Onları ancak iktidarı yitirdiklerinde yargılayabilirsiniz, maçanız yerse ve yakalamayı başarabilirseniz tabi” dedirtir.
RİYAKARLIK
Varnalis’in Sokrates’i, İsa Peygamber henüz doğmadan Hıristiyanlık ile görüşlerini açıklayarak, “Evime uğrarsanız duvarlarda asılı ikonalar görürsünüz. Kandilim hep yanar ve düğün çelengimiz gümüş kılıfında durur. Kiliseye gelirseniz papazın elini öptüğümü de görürsünüz. Bunlar yetmez mi? İnanıp inanmadığımdan size ne? Dindar görünmem yeter de artar bile. Ksanthippi (karısı) ve Sokak Köpeği (halk), yani Güruh’la kapışmaktan çekindiğim için karımın duvarları ikonalarla donatmasına ses çıkarmıyorum. Milletin önünde papazın elini de onu hırsından çatlatmak için öpüyorum. İçinden kesinlikle, ‘Riyakarlıkta beni bile geçiyor pis sahtekar’ diye geçiriyor olmalı” der.
"STOACILARIN MEKANI"
Marksist Sokrates, Hıristiyanların Paskalya bayramından, Türkler Anadolu’ya henüz yoğurdu getirmeden yoğurttan sözederek, “Paskalya’da kırmızı yumurtalarla paskalya çörekleri, yılbaşında kısık ateşte kızarmış domuz yavruları, Şubat ayında sinilerle kaymaklı yoğurt” diye konuşur. Aynı Sokrates, henüz daha Hintliler sıfırı ve bugünkü rakamları bulmadan ve bunlar Araplar aracılığıyla dünyaya yayılmadan asırlar önce, “Sonra, düşüncelere dalarak duvar diplerinde başım eğik yürümeye başlar, adımlarımı sayardım. On..., dört yüz.., bin..., iki bin...” diye konuşur. Sokrates, Stoacılığın kurucusu Kıbrıslı Zenon daha doğmamış olduğu halde, “Stoacıların mekanına vardığımda...” diye anlatmaya başlar.
"ÖLÜM İKİ ŞEYDEN BİRİDİR"
Sokrates’in inanç konusuna bakışında da Varnalis, Platon’dan ayrılır. Varnalis, Sokrates’e, “Dinsiz olduğumu söylediniz! Keşke olabilseydim” dedirtmesine rağmen, “Bir Hiçlik’ten diğer Hiçlik’e doğru” yolaldığını ifade eder. Ama Platon’un Sokrates’i, ölümle ne olacağından emin değildir, iki seçeneği de yok saymaz. Sokrates, “Ölüm iki şeyden biridir: ya bir hiçlik, büsbütün şuursuzluk halidir, yahut da, herkesin dediği gibi ruhun bu dünyadan ayrılarak başka bir dünyaya geçmesidir” der.
İÇ SESİ/DEMONİON
Varnalis’in kısaca değinerek geçmesine rağmen, Platon, Sokrates’in “iç sesi/tanrısı” olan “demonion”unu uzun uzun anlatır ve bir yerde, “Bir tanrının ya da tanrısal bir ruhun bana göründüğünden, çok kere ve birçok yerde söz açtığımı işitmişsinizdir. Bir nevi ses olan bu işaret, bana çocukluğumdan gelmeye başlamıştı; bu ses beni hep göreceğim işlerden alıkor, ama yap diye hiçbir vakit emretmezdi” der. Varnalis ise, Sokrates’in “demonion”unu, Atina rejiminin içine işlemiş baskıları gibi anlatır; çünkü Sokrates, “Yolumu aydınlatan yol gösterici bir ışık değil, gözlerimi kör eden kamusal Yalan’ın koruyucu meleğiydi. Ruhumun içinde tanrıların sesine, ilahi bir buyruğa dönüşen, ‘güçlünün menfaati’ydi” der.
"BEN AT SİNEĞİYİM"
Platon’un Sokrates’i, Atinalıların kendisini ölüme göndereceklerini görerek onları bilgece uyarmaya devam eder: “Ben Tanrının, devletin başına musallat ettiği bir at sineğiyim, her gün her yerde sizi dürtüyor, kandırıyor, azarlıyorum; peşinizi bırakmıyorum. Benim gibi bir kimseyi kolay kolay bulamayacaksınız, onun için size kendinizi benden yoksundurmamanızı tavsiye ederim” der.
"YALVARMAM"
Aynı Sokrates, kendisi hakkında ölüm kararı verenlere seslenerek, “Hayır; mahkum olmama sebep olan kusur, sözlerimde değil, sizin istediğiniz gibi ağlayarak, sızlayarak, haykırarak, bence bana yakışmayan fakat başkalarından daima işitmeye alıştığınız birçok şeyi söyleyerek ve yaparak, size söylemek istediğimi, yüzsüzlüğümü, küstahlığımı göstermeyişimdir. Fakat ben, tehlikeye düştüğüm zaman, ne böyle aşağılıklara, alçaklıklara saparım, ne de kendimi böyle müdafaa etmediğime pişman olurum. Asla! Böyle birşey yapmaktansa, sizin alıştığınız gibi kendimi müdafaa etmektense, alıştığım gibi söz söyleyerek ölmeyi üstün görürüm” der.
DİNSİZ DİYE SUÇLADILAR
Platon Mektuplar’ında, Sokrates’in ölümünü anlatırken, Otuzlar’ın Sokrates’i siyasetlerine alet etmek istediklerini belirterek, “Sokrates onları dinlemedi; cinayetlerine ortak olmaktansa, bütün tehlikelere göğüs germeyi tercih etti” der. Platon, Otuzlar’ın düşmesinden sonra ise, “Fakat nasıl oldu bilmem, iktidarlı kimseler, gene o Sokrates’i, dostumuzu, hiç hak etmediği halde, iğrenç bir şekilde suçlayarak mahkemeye sürüklediler; davayı açanlar dinsiz olduğunu ileri sürdüler; onu mahkum edenler de buna inandılar” der. Sokrates, yetmiş bir yaşında baldıran zehrini içerek dünyadan ayrıldığında, arkasında birçok kafası karışık insanla birlikte iyi bir yazar ve felsefenin en önemli kurucularından biri olan öğrencisi Platon’u bırakır.
SOKRATES’İN GERÇEK SAVUNMASI
Kostas Varnalis
Çeviren: Ari Çokona
Pan Yayıncılık, 2009,
88 sayfa
Radikal Kitap
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder